Stad 1: Carrchlós Ghleann Chromghlinne
Ag an chéad stad seo beidh muid ag foghlaim conas cuid de na crainn agus a n-ainmneacha a aithint i nGaeilge. Téigh go dtí an taobh clé den charrchlós is gaire don gheata. Bain úsáid as na pictiúir uimhrithe chun gach crann a aimsiú agus a ainm a fhoghlaim. Is éasca é seo a dhéanamh san earrach nó sa samhradh.
1. Sceach Gheal
2. Crann Fuinseog
3. Crann Silíní Fiáin
4. Leamhán
5. Crann Cnó Capaill
6. Seicamar
7. Cufróg
8. Crann Caorthainn
Tá tuilleadh eolais ar na crainn sna naisc ag bun an leathanaigh seo.
Faigh an seancrann iúir seo (9) agus tú ag siúl tríd an pháirc.
At this first stop we will learn to recognise some of the trees and their names in Irish. Start at the left side of the carpark closest to the gate. Using the numbered pictures find each tree and learn its name. This is easiest to do in the spring or summer.
1. Hawthorn
2. Ash
3. Wild cherry
4. Elm
5. Horsechestnut
6. Sycamore
7. Lawson Cypress
8. Rowan
There is more information on the trees in the links at the bottom of this page.
Find this ancient yew tree (9: crann iúir) as you walk through the park.
Frásaí úsáideacha eile
Galar Dúitseach Leamhán: Dutch Elm disease
Coirt: bark
Stoc crainn: tree trunk
Craobh: branch
Craobhóg: small branch
Duilleog: leaf
Buaircíneach: coniferous
Crann síorghlas: evergreen tree
Tagann na crainn faoi dhuilliúr.
The trees are coming into leaf.
Tá an duilliúr á chur.
The leaves are falling.
Crioslaíonn an fungas an tamhan diaidh ar ndiaidh.
The fungus progressively girdles the trunk.
1. Hawthorn: Sceach Gheal
2. Ash: Crann Fuinseog
3. Wild Cherry: Crann Silíní Fiáin
4. Elm: Leamhán
5. Horsechestnut: Crann Cnó Capaill
6. Sycamore: Seicamar
7. Lawson Cypress: Cufróg
8. Rowan:Crann Caorthainn
9. Yew: Iúr
Stad 2. Abhainn Chromghlinne
Tá Abhainn Chromghlinne ainmnithe i ndiaidh an tsráidbhaile a ritheann sí tríd. Is abhainn mheánmhéide í a bhfuil a foinse ar fhánaí thiar Shliabh na nDuibh. Tá sé timpeall trí mhíle déag ar fad. Tá stoc maith breac donn dúchasach aici i linnte beaga agus sruthanna a ritheann go tapa i bpíosaí. I ndeireadh an tsamhraidh agus go luath san fhómhar, tá dolachán (breac Loch nEathach) agus corr bhradán ar abhainn Chromghlinne chomh maith. Tá siad seo sna linnte agus na stráicí íochtaracha den chuid is mó.
Crumlin River is named after the village it flows through. It is a medium sized river whose source is in the western slopes of Divis Mountain. It is about thirteen miles long. It has a good stock of native brown trout in small pools and stretches of fast running streams. In late summer & early autumn, the Crumlin river also has dollaghan (Lough Neagh trout) and the occasional salmon, These are mostly in the lower pools and stretches.
Siúil cois na habhann go dtí go bhfeiceann tú an t-eas agus léim an bhradáin. Tá an chuid seo den abhainn an-chontúirteach. Bí cinnte fanacht go maith amach ó bhruach na habhann.
Frásaí úsáideacha eile
| Gaeilge | Béarla |
|---|---|
| Tá an abhainn ina clár | The river is dead calm. |
| Ceol srutháinín | the babbling of a brook |
| Sceith an abhainn thar a bruacha | The river burst its banks. |
| Tá an abhainn an-domhain ansin | The river is very deep there. |
| Saothar | A hole made by fish for spawning. |
| Slat iascaigh | Fishing rod |
| Ceadúnas iascaireachta | Fishing licence |
| Bradán | Salmon |
| Dolachán | Lough Neagh trout |
| Breac | Trout |
| Bruach | Riverbank |
| Grinneall | Riverbed |
| Léim an bhradáin | Salmon leap |
| Eas | Waterfall |
| Dhíolfadh an dream sin ar bhord loinge thú. | Those people would sell you down the river. |
Stad 3: Na hAinmhithe
An Dobharchú
Is é an t-ainm eile ar an dobharchú ná 'madra uisce'. Is ainmhí cúthail é an dobharchú agus bíonn sé gníomhach den chuid is mó i rith na hoíche. Snámhaí den scoth é a bhfuil a ladracha scamallacha aige. Agus tá sé in ann fanacht faoi uisce ar feadh ceithre nóiméad. Tá a fhios againn go léir go n-itheann an dobharchú iasc ach go n-itheann sé éin uisce, luchóga , earca, loscainn, feithidí agus chuile shórt bia chladaigh san áireamh.
An tIora Glas
Is iad an t-iora rua ár n-iora dúchais. Tá siad i mbaol díothaithe go háitiúil mar gheall ar an iora glas. Tugadh an t-iora glas go contae Longfoirt ó Shasana díreach os cionn 100 bliain ó shin i 1911. Tugadh dhá cheann déag d’iora glasa mar bhronntanais bainise. D'éalaigh siad agus tá an t-iora glas go léir in Éirinn de shliocht na dáréag sin.
An Bóin Dé
Úsáideann an Fhrainc agus an Rúis an t-ainm Bóin Dé freisin. Seo dán álainn faoin ciaróg deas seo.
Sníomhaí snámhaí i mo chónaí faoi glcaí
Tigh beag duilliúr le mo choinneáil teolaí
Dhá adharca dubha 's cóta flannbhuí
Trí phéire cosa 's mé breac le spotaí
Má bheireann tú orm aithneoidh tú mé
'Sé an t-ainm atá orm ná an Bhóin Dé!
An Ghlasóg
Tá cleití bána, liatha agus dubha ar an ghlasóg agus eireaball fada a shaothraíonn gan stad. Is fo-speicis measartha coitianta é an ghlasóg in Éirinn. Cónaíonn sé ar thalamh oscailte áit a mbíonn feithidí. Eitlíonn go tonnúil de ghnáth ach éiríonn an eitilt aici spadhrúil nuair a théann sí sa tóir feithidí san aer. Agus é ar an talamh tógann sé sos chun a eireaball a chroitheadh tar éis roinnt tóir i ndiaidh feithidí.
An Cruidín
Éan fíorálainn is ea an cruidín. Chónaíonn sé ceantair fhionnuisce agus corruair inbhir sháile sa gheimhreadh. Maireann sé ar iasc. Is amhlaidh a thumann sé ó ard éigin agus beireann ar an iasc ina ghob. Itheann sé feithidí freisin. Neadaíonn an cruidín i bpoll a dhéanann sé ar bhruach na habhann agus beireann sí óna trí go dtí a hocht d'uibheacha ann.
Bí ag faire amach do na héin seo agus tú ar bhruach na habhann.
Na Bádóirí
Tá dath donn dorcha ar an bhádóir le stríoca buí. Tá cosa láidre aige chun cabhrú leis snámh. Tá a chorp cosúil le cruth bád, mar sin is ainm coitianta é. Tá sé luibheach agus is féidir é a fháil ar dhromchla áiteanna ciúine den abhainn. Itheann sé algaí agus dríodar plandaí.
Caithfidh bádóirí análú ar dhromchla an uisce. Tá cleas cliste forbartha acu chun ligean dóibh fanacht faoi uisce ar feadh níos faide. Crochadh siad bun os cionn chun aer a bhailiú ó dhromchla an uisce agus ansin é a iompar timpeall mar mboilgeog ar a gcorp.
Frásaí úsáideach eile
| Gaeilge | Béarla |
|---|---|
| luchóga | rats |
| earca | newts |
| loscainn | frogs |
| ladracha scamallacha | webbed toes |
| creachadóir | predator |
| gnáthóg | habitat |
| athrú aeráide | climate change |
| éan creiche | bird of prey |
| clapsholas | twilight |
| cúpáil | mating |
| bolb | caterpillar |
| le neadú | to nest |
| sníomhaí snámhaí | creepy crawly |
| fiadhúlra | wildlife |
| seilmidí | snails |
| rua-ghaoth | squall or sudden gust of wind |
| luibheach | herbivore |
| bun os cionn | upsidedown |
| boilgeog | bubble |
Stad 4: Na clocha agus na carraigeacha
Ar fud Ghleann Chromghlinne feiceann tú clocha agus carraigeacha. Tá focail fíor-iontacha againn le cur síos orthu seo. Is dócha go bhfuil cloch agus carraig ar eolas agat cheana féin. Má fhaigheann tú cloch cothrom in aice le habhann b’fhéidir gur baisleac a bheadh ann. D’fhéadfá do chuid éadaí a ní ansin.
Rothlóir a thugtar ar chloch ar féidir a rolladh. Cabhas a thugtar ar chlocha céime trasna srutha. Má tá tú ag trasnú abhainn níos mó, tugtar clochrán orthu. Más mian leat cloch a chur le léim ar an abhann ba cheart duit líogar a lorg. Níos tábhachtaí fós, fainic an comhla bhreac! Is doras draíochta isteach i saol na sióg é. Tá sé i bhfolach i measc na carraigeacha.
All over Crumlin Glen you can see stones and rocks. We have some wonderful words to describe these. You probably already know cloch and carraig. If you find a flat stone near a river then it might be a baisleac. You could wash your clothes there.
A stone that can be rolled is called rothlóir. Stepping stones across a stream are called cabhas. If you are crossing a bigger river then they are called clochrán. If you want to find a stone to skim across the river then you should look for a líogar. Most importantly, beware of the comhla bhreac! It is a magic doorway into the fairy world. It is hidden among the rocks.
Frásaí úsáideach eile
| Gaeilge | Béarla |
|---|---|
| Mianraí | Minerals |
| Gaineamhchloch | Sandstone |
| Sceallaí | Shale |
| Eibhear | Granite |
| Aolchloch | Limestone |
| Marmar | Marble |
| Slinn | Shingle |
| Grianchloichít | Quartzite |
| Crua | Hard |
| Cothrom | Flat |
| Dromchla | Surface |
| Mín | Smooth |
| Garbh | Rough |
| Tá sé grabhrógach. | It is crumbly in texture. |
| Ní chruinníonn cloch reatha caonach. | A rolling stone gathers no moss. |
Stad 5: Na Plandaí
Tá éagsúlacht plandaí ag Gleann Chromghlinne. Tá plandaí ann atá sábháilte le hithe freisin. Faigh amach cé na cinn is féidir leat a ithe trí fhreastal ar chúrsa sealgaireachta le Comhairle Aontroma agus Baile Nua na Mainistreach. Nó is féidir leat breathnú ar an eolas ar https://www.eatweeds.co.uk/
Crumlin Glen has a variety of plants. There are plants that are safe to eat too. Find out which ones you can eat by attending a foraging course with Antrim and Newtownabbey Council. Or you can look at the information on https://www.eatweeds.co.uk/
Gairleog Fiáin: wild garlic
Is minic a fhásann gairleog fiáin i gcoillearnacha agus i bpáirceanna. Tá duilleoga glasa geal air agus bláthanna beaga bána. Tá focal i gContae Dhún na nGall: ‘chomh searbh le gairleog fhiáin’. Is féidir leat gach cuid den phlanda a ithe. Úsáid é ar an bhealach céanna a úsáideann tú gairleog ceannaithe ón siopa. Is féidir na duilleoga a úsáid freisin chun míoltógaí a choinneáil ar shiúl.
Cloigíní Gorma: Bluebell
Tá ceann de na radharcanna is áille dár gcoillearnacha le feiceáil gach bliain nuair a bhíonn cloigíní gorma le feiceáil faoi na crainn. Tá duilleoga snasta ag na plandaí seo agus tagann siad ón bhfréamh. Fásann na bláthanna feadánach i spící fada crochta. Bíonn cloigíní gorma faoi bhláth ó Aibreán go Bealtaine.
Lus Mór: Foxglove
Planda arda is ea an Lus Mór a fhaightear i nGleann Chromghlinne. Bíonn siad faoi bhláth ó Mheitheamh go Lúnasa. Tá na Lusanna Móra nimhiúil. Fan páistí amach uathu!
Deirtear go bhfuil lusanna móra mí-ádh agus nár cheart iad a thabhairt isteach i do theach. Ciallaíonn an t-ainm Gaeilge planda na mná sióga. Creideadh freisin go bhféadfadh an gléasra leanaí a bhí curtha faoi gheasa ag na daoine maithe a shábháil.
Neantóg: Nettle
Fásann an neantóg suas le céad caoga ceintiméadar ar airde. Faightear iad le chéile ina dtom. Tá duilleoga garbh air. Is siogairlíní beaga gan peitil iad na bláthanna.
Tá neantóga an-chothaitheach. Is féidir duilleoga óga an tsamhraidh a chócaráil in uisce agus a ithe le im agus blastanas. Cuirtear na duilleoga le anraith freisin. Ba ghnách neantóga a dhéanamh in éadach freisin.
Cam an Ime: Buttercup
Is bláth buí geal é Cam an Ime. Ciallaíonn a ainm Gaeilge 'pota ime'. Chuimil an planda isteach i úthanna na mbó chun an bainne a dhéanamh níos uachtaraí. Crobh Preacháin a thugtar ar Cam an Ime freisin mar tá cuma chos an éin ar na duilleoga. Creidtear go leigheasann fréamhacha imleacáin tinneas fiacaile .
Feochadán: Thistle
Tá an feochadán thar a bheith spíonach agus an-láidir. Tá bláthanna corcra domhain air. Tá an gléasra seo go léir deilgneach ach amháin an bláth. Bláthanna an feochadán ó Iúil go Deireadh Fómhair.
Baintear na dealga de na buinneáin óga agus cuirtear na buinneáin amha isteach i sailéid, nó bruitear iad mar glasraí.
Caisearbhán: Dandelion
Is bláth fiáin an-choitianta é an caisearbhán. Ar feadh i bhfad bhí sé in úsáid go forleathan mar chuid de leigheas luibhe. Is bia blasta é freisin. Is féidir gach cuid den phlanda a ithe. Déanann fréamh caisearbhán ionadach caife maith. Is minic a úsáidtear na duilleoga i sailéad. Is féidir iad a dhéanamh in anraith freisin. Is féidir na bláthanna a chur le uibheagáin nó a dhéanamh i cístí. Tá beoir agus fíon déanta caisearbhán freisin.
Baineadh úsáid as caisearbhán go coitianta freisin mar leigheas ar fheadáin. Ba chóir sú an caisearbhán a chuimilt ar na faithní ar feadh naoi lá.
Frásaí úsáideach eile
| Gaeilge | Béarla |
|---|---|
| Na lus 's na dtor | herbs and shrubs |
| Luibheolaí | Botanist |
| Próca meala | Jar of honey |
| Cuasnóg | Wild bee nest |
| Cráinbheach | Queen bee |
| Ladrann | Drone |
| Scairdeanna | Cascades (of flowers) |
| Caonach | Moss |
| Pailníonn | Pollinate |
| Drúchtíní | Slugs |
| Síolta | Seeds |
| Bheith ag tochailt thart ar lorg bia | To be rooting around for food |
| Plandaí a bhfuil fréamhacha doimhne orthu | Deep-rooted plants |
| Gas | Stem |
| Bláth | Flower |
| Duilleog | Leaf |
| Dhubhaigh na duilleoga | The leaves were blighted. |